طبق معاهده هیرمند میان ایران و افغانستان معیار اندازه‌گیری آب از سوی کمیساران آب ایران برای تأمین و رهاسازی حقابه از سوی افغانستان، ایستگاه «دهراوود» در بالادست سد کجکی است. با وجود ذخیره قابل‌توجه هیچ واکنشی از سوی ایران برای بازدید و اندازه‌گیری آب انجام نشده است. آن‌هم در شرایطی که خلاف آنچه در معاهده قید شده است، طرف افغانستانی مکلف به نصف دستگاه اندازه‌گیری در این ایستگاه بوده است.
علاوه‌بر سرریز آب در سد کجکی سد پایین‌دست ایستگاه دهراوود حالا تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که سد ارغنداب که نهایتاً به هیرمند می‌ریزد نیز سرریز کرده است. حالا سیلابی آرام به‌سمت بند انحرافی کمال‌خان در حرکت است که می‌تواند تمام حقابه ایران را به‌سمت شوره‌زار گودزره منحرف کند.
معاهده ۱۳۵۱ میان ایران و افغانستان که پس از ساخت سد کجکی بر رودخانه فرامرزی ایران و افغانستان منعقد شد، به‌صراحت ایران را مجاز به اندازه‌گیری آب از ایستگاه «دهراوود» در بالادست سد کجکی به‌منظور سنجش میزان آورد این رودخانه و تعیین میزان حقابه ایران کرده است.
منابع خبری و تصاویر ماهواره‌ای تأیید می‌کنند آب در سد کجکی به پرترین میزان ممکن خود رسیده است تا جایی که این سد سرریز کرده است
دست روی دست
آخرین بازدید فنی ایران از این ایستگاه مربوط به سال ۱۴۰۲ است که بلافاصله با مواضع سخت طالبان مواجه شد. حالا منابع خبری و تصاویر ماهواره‌ای تأیید می‌کنند که آب در سد کجکی به پرترین میزان ممکن خود رسیده است تا جایی که این سد سرریز کرده است، اما نه دفتر رودخانه‌های مرزی وزارت نیرو و نه وزارت امور خارجه هیچ واکنشی به این اتفاق نشان نداده‌اند.
مطابق با مفاد قرارداد میزان حقابه ایران در سال‌های ترسال، نرمال و خشک میزان متفاوتی است و بنابراین، اندازه‌گیری و سنجش در ایستگاه دهراوود بسیار مهم است.
اسفند سال گذشته نیز مانند سال‌های پیش فقط سیلاب‌های هیرمند به ایران رسید؛ اصطلاحاً بخشی از دشت‌مال وارد ایران شد. با وجود اینکه طی چند سال گذشته هیچگاه حقابه قانون ایران محقق نشده است.
دهراوود بدون دستگاه
افغانستان طی سال‌های اخیر و به‌ویژه پس از زمامداری طالبان همواره موضوع خشکسالی در این کشور به‌ویژه در حوضه آبریز هیرمند را دلیل عدم تأمین حقابه عنوان کرده است. اعدایی که به‌نظر با چند سیلاب متوالی در هیرمند و فراه طی دو ماه گذشته دیگر چندان قابل‌اعتنا نیست.
«سلطانعلی عابدی»، فعال آب در سیستان‌وبلوچستان، تأکید می‌کند حالا باید کمیساران آب در ایران از ایستگاه دهراوود بازدید فنی کنند و میزان آورد رودخانه را معین کنند: «متأسفانه به‌رغم اینکه به‌صراحت معاهده طرف افغانستانی را مکلف به نصب دستگاه‌های اندازه‌گیری کرده است، اما هرگز افغانستان به آن تن نداد. طبق معاهده، جلسه‌های کمیساران آب باید هر شش ماه به‌شکل منظم انجام شود، اما این اتفاق رخ نمی‌دهد.»
او ادامه می‌دهد: «دو سال قبل هم که ایران برای بازدید از دهراوود رفت با مدیریت طالبان در بدترین زمان ممکن بود. نکته دیگر اینکه طی چند ساعت با تعجیل میزان آب را اندازه‌گیری کردند؛ چون دهراوود مجهز به دستگاه پایش نیست. این موضوعی است که دستگاه دیپلماسی ایران باید طرف افغانستانی را به آن مقید کند.»
حالا بند ارغنداب نیز سرریز کرده است؛ نفی دیگری بر ادعای خشکسالی از سوی طالبان. عابدی می‌گوید: «کمیساران آب ایران نباید در این بزنگاه‌ها غایب باشند، بلکه باید سریع نسبت به آن واکنش نشان دهند.»
۱۰ اسفند امسال آخرین‌باری بود که بخشی از سیلاب‌هایی که دیگر قابل مهار از سوی افغانستان نبود، وارد ایران شد. اما این میزان بارش در افغانستان هم موجب نشد تا نه وزارت نیرو و نه وزارت امور خارجه ایرنا واکنشی نشان دهد. سیلاب هیرمند چنان بزرگ و عظیم بود که سازه‌های آبی افغانستان توان کنترل آن را نداشتند و روز گذشته بخشی از آب طغیان هیرمند با عبور از بند کمال‌خان و نهر لشگری به‌سمت ایران جریان پیدا کرد و وارد کشور شد.
تصویر ماهواره‌ای سد کجکی بر رودخانه فرامرزی هیرمند مربوط به ۳۰ فروردین ۱۴۰۴ به رغم ادعای طالبان مبنی بر خشکسالی در حوضه آبریز هیرمند بیشترین ظرفیت این سد نیز تکمیل است.
طغیان‌ها سهم ایران
همچنین، این اتفاق برای رودخانه «فراه» نیز رخ داد و طغیان و سیلاب حاصل از آن، آب را به هامون سابوری وارد کرد؛ آبی که هنوز از میزان و حجم آن اطلاعاتی در دسترس نیست. طالبان طی سه سال زمامداری‌اش در افغانستان، از سال ۱۴۰۰، هر بار موضوع تغییراقلیم و خشکسالی را به‌عنوان دلیل عدم تأمین حقابه قانونی و تاریخی ایران به میان کشیده است، اما هر بار طغیان‌های رودخانه‌های فرامرزی با ایران خط بطلانی بر این دروغ می‌کشند. به‌نظر می‌رسد حالا که شواهد و تصاویر ماهواره‌ای نیز مؤید پرآب بودن رودخانه‌های فرامرزی ایران و افغانستان، به‌ویژه هیرمند است، فصل فشار بر همسایه و مذاکره پیگیرانه فرارسیده است. آنچه نیاز آبی ایران و البته حق قانونی او و شرق کشور است، نه سیلاب بلکه عمل به معاهده کهن و وعده‌های تازه اما بی‌سرانجام کشور همسایه و تأمین پایدار آب است.
سد کَجَکی که حالا سر ریز کرده است، یکی از سدهای مهم افغانستان است که بر روی رود هیرمند احداث شده است. کارکرد این بند برای آبیاری یک‌هزار و ۸۰۰ کیلومترمربع از زمین‌های خشک و همچنین تولید برق است. گنجایش آبگیری این سد ۲٫۸ میلیارد مترمکعب است، یعنی یک‌سوم ذخیره دریاچه هامون.
آب‌های روان‌شده از این بند تا ۵۰۰ کیلومتر به‌سوی پایین‌دست، در کانال‌های کشاورزی منطقه جریان می‌یابد. طی سال‌های گذشته افغانستان همواره مدعی خشکسالی در بالادست رودخانه هیرمند و نبود آب در سد کجکی بود
بنابر قراردادی که میان ایران و افغانستان در سال ۱۳۵۱ بسته شده است، آب باید همواره در جریان و در هر ثانیه ۲۶ مترمکعب آب سهم سیستان و دریاچه هامون باشد
بنابر قراردادی که میان ایران و افغانستان در سال ۱۳۵۱ بسته شده است، آب باید همواره در جریان و در هر ثانیه ۲۶ مترمکعب آب (برابر با ۸۵۰ میلیون مترمکعب در سال) سهم سیستان و دریاچه هامون باشد. بسته شدن کامل بند کجکی و نرسیدن سهم سیستان در زمان طالبان از مسائل مورد مناقشه میان دو کشور بوده است.
ستاره حجتی
مطالب مرتبط:
سیلاب سد کجکی، فرصتی برای احقاق حقابه ایران
افغانستان پایبندی به معاهده هیرمند را نه در گفتار بلکه در عمل ثابت کند | سد انحرافی کمال خان موجب محرومیت ایران از حقآبه قانونی خود و خشک شدن تالاب‌های بین‌المللی هامون شده است
باید به هر طریقی آب را به سیستان برسانیم | منتظریم که رهاسازی آب توسط طالبان سریعتر عملیاتی شود
کاهش همکاری‌ها با افغانستان درصورت عدم تحویل حقآبه ایران از هیرمند
