از زمان بهره‌برداری بند کمال‌خان و پس از تشدید مناقشه آبی هیرمند، برخی از فعالان اجتماعی و مذهبی سیستان و بلوچستان پیشنهاد ناپخته‌ای مبنی بر اعزام هیاتی متشکل از بزرگان منطقه سیستان و برخی از لیدرهای مذهبی برای برگزاری جلسات ریش سفیدی به منظور تسهیل در امر رهاسازی حقابه ایران از رودخانه هیرمند را در محافل رسمی و غیر رسمی مطرح کردند.
بدون تردید دیپلماسی عمومی و ارتباطات قومی و طایفه‌ای دو طرف مرز می‌تواند تاثیر مثبتی بر مناقشات آبی و حتی روابط تجاری و … داشته باشد، اما این مهم مادامی امکان تحقق داشت که بلوچ ها و سیستانی های سیستان شرقی در حکومت جمهوریت افغانستان به عنوان والی، مرزبان، نماینده پارلمان و … نقش داشتند. پس از تسلط گروه قوم گرا طالبان بر افغانستان، عمق استراتژیک ایران در این کشور نیز نسبت به گذشته ضعیف تر شد، بنابراین اعزام هیات های مردمی برای تسهیل شرایط ورود حقابه هیرمند به سیستان، کار بیهوده‌ای تلقی می‌شود.
پس از استقلال افغانستان؛ گروه قومی پشتون، قدرت بلامنازع این کشور را در دست داشته و حکام پشتون برای تثبیت قدرت قوم خود، نسبت به گسترش و پراکنش پشتون‌ها در ولایت‌های مختلف اقدام و متعاقب آن سایر گروه‌های قومی را محدود می‌کردند. قوم بلوچ و سیستانی‌های سیستان شرقی نیز از رنج پشتون‌ها در امان نبودند و از زمان تسلط طالبان بر افغانستان، رنج و محدودیت‌های آن‌ها مضاعف شده است. چندی قبل ویدئویی در شبکه‌های اجتماعی نشر شد که یکی از مقامات طالبان به صورت تحکمی از چند نفر بلوچ ساکن ولایت زرنج میخواست که افغانستان را ترک کنند و به ایران بروند.
مولوی عبدالحمید، امام جمعه اهل‌سنت مسجد مکی زاهدان در خطبه های این هفته نمازجمعه، عنوان کرد که اخیرا از حکومت اسلامی افغانستان خواسته شد که اجازه بدهد آب بارندگی‌های اخیر به منطقۀ سیستان برسد. خوشحالیم که مسئولان حکومت اسلامی افغانستان در این زمینه همکاری کردند و آب به سمت منطقۀ سیستان سرازیر است. والی نیمروز افغانستان نیز که جمعی از عزیزان ما با وی دیداری داشته‌اند، قول داده که مسیر انتقال آب به منطقۀ «گودزره» نیز مسدود می‌شود تا تمام آب به سیستان بیاید. ما امیدواریم تمام همسایگان با هم روابط حسنه داشته باشند.
دونالد ترامپ پس از انتخاب مجددش به عنوان رئیس جمهور ایالات متحده، کمک‌های نقدی به برخی گروه‌ها از جمله طالبان را قطع کرد، بهم خوردن معادلات منطقه از جمله درگیری‌های مرزی افغانستان و پاکستان، کاهش تبادلات اقتصادی میان دو کشور و قطع شدن کمک‌های آمریکا به طالبان، تاثیر مستقیمی بر رهاسازی سیلاب رودخانه هیرمند به پایین دست بند کمال‌خان داشته است، زیرا موقعیت ژئوپلیتیک و ژئواکونومی ایران در چنین شرایطی می‌تواند در بقای طالبان موثر باشد.
نکته قابل تامل پس از خطبه مولوی عبدالحمید و اعزام هیاتی متشکل از منتفذان منطقه به ولایت نیمروز، کاهش میزان آب ورودی به سیستان نسبت به روزهای اولیه ورود آب بود؛ به نظر می‌رسد که کاهش میزان ورودی آب ماحصل بسته شدن تمام یا برخی دریچه‌های بند کمال‌خان باشد، اما ضرورت اعزام هیات مردمی پس از استمرار سه روزه ورود آب به منطقه چه بوده است؟ از مولوی عبدالحمید توقع نمی‌رود که از جزئیات هویت سازی مسئله آب در افغانستان و اصول دیپلماسی رسانه مطلع باشد، اما این عذر از اعزام کنندگان هیات مردمی پذیرفته نیست.
حساسیت ملت افغانستان در قبال مسئله آب آن‌قدر بالاست که در سنوات گذشته هرگاه مقامات حکومت پیشین این کشور، می‌خواستند که طالبان را به چالش بکشند، برچسب آب فروشی و معامله آب با ایران در قبال به رسمیت شناختن این گروه را مطرح می‌کردند و پس از راه افتادن موج رسانه ای علیه طالبان، دریچه‌های بند کمال خان بسته می‌شد، بنابراین باید اصول دیپلماسی رسانه و باید و نبایدها این حوزه را به مدیران و رسانه‌ها آموزش داده شود.
یکی از اهداف اصلی احداث بند کمال‌خان، احیای ۴۹ هزار هکتار از اراضی گودزره و اسکان ۴۹ هزار خانواده پشتون در ولایت نیمروز در راستای مهندسی اجتماعی است. این اقدام در زمان حکومت سابق افغانستان آغاز شد و اگر طالبان استراتژی دیگری را در خصوص مسائل هیدروپلیتیک دنبال می‌کردند، بی تردید با اصلاح بند کمال‌خان مخالفت نمی‌کردند. از طرفی این اقدام حکام‌پشتون افغانستان برای افزایش سهم این گروه قومی از توسعه مبتنی بر کشاورزی است. فئودال‌های پایین دست بند کمال‌خان بلوچ هستند، انحراف سیلاب رودخانه هیرمند به سمت گودزره، اراضی کشاورزی بلوچ ها را از حیّز انتفاع خارج کرده و اقتصاد آن ها را با مشکل مواجه کرده است. اکنون جای سوال است که چرا مولوی عبدالحمید و جریان مکی نسبت به تغییر بافت جمعیتی ولایت نیمروز افغانستان و کاهش سهم بلوچ‌های این ولایت از اقتصاد کشاورزی، سکوت کرده است؟ مولوی عبدالحمید که مدعی تاثیر گذاری بر طالبان را دارد، چرا از حق بلوچ‌های افغانستان دفاع نمی‌کند؟ مگر برخی از مقامات طالبان از جمله مولوی امیرخان متقی، شاگرد وی در دارالعلوم مکی نبودند؟ در دارالعلوم مکی به امثال امیرخان متقی چه محتوایی آموزش داده شده که بر خلاف شریعت اسلام، آب را بر روی مسلمانان می‌بندند؟
مادامی که وزیر امور خارجه و وزیر نیروی کشورمان بدون اصلاح بند کمال‌خان، در خصوص عدم انحراف سیلاب رودخانه هیرمند به سمت گودزره، فریب طرف طالب را می‌خورند، از مولوی عبدالحمید گلایه ای نیست که بدون شناخت سازه انحرافی بند کمال‌خان، فریب وعده والی نیمروز را بخورد.
در حوزه دیپلماسی عمومی به جای اعزام هیات های مردمی و مداخله بدون ثمر، باید از ظرفیت ارتباطات قومی و طایفه ای برای آگاه سازی اهالی ولایت نیمروز نسبت به اهداف طالبان از انحراف سیلاب هیرمند به سمت گودزره بهره برد و مناسبات سیاسی و اقتصادی عمق استراتژیک ایران در افغانستان را ارتقا داد.
فرشید عابدی
