مقامات حکومت طالبان همواره خشکسالی و کمبود آب در رودخانه هیرمند و سدهای بالادست را علت عدم رهاسازی حقابه هیرمند اعلام می کنند، اما از بهمن سال ۹۹ با آبگیری بند انحرافی کمال خان، زنگ خطر بحران آب در منطقه به صدا درآمد. سامانه انحرافی بند کمال خان به گونه ای طراحی شده بوده که پس از تکمیل مخزن ۵۲ میلیون مترمکعبی، در صورت باز بودن تمامی دریچه های بند، توان عبور حدود ۴۰۰ متر مکعب بر ثانیه را دارد و اگر سیلابی با دبی بیش از این میزان جاری شود، وارد سرریز یا ساحل سمت چپ شده و پس از عبور از سد قلعه افضل به سمت شوره زار گود زره منحرف می شود. مکانیزم عمل سامانه انحرافی بند کمال باعث شده که ایران طی سه سال گذشته حقابه اش را دریافت نکند و فقط در سال ۱۴۰۱ حدود ۲ میلیارد متر مکعب آب رودخانه هیرمند به سمت گودزره منحرف شد.
هم‌اکنون شاهد بارش بی سابقه ای در سرچشمه های حوضه آبریز هیرمند هستیم به گونه ای که سد کجکی پس از حدود ۷۰ سال سرریز شد و تمام رودهای افغانستان طغیان کرده و باعث ایجاد تلفات جانی و مالی شده است.
میزان سیلاب های عظیم رودخانه هیرمند در سنوات گذشته رقم ۳ هزار متر مکعب بر ثانیه را ثبت کرده و در سالیان نه چندان دور شاهد سیلاب هایی به میزان ۶ هزار متر مکعب بودیم.
مقامات طالبان از جمله وزیر آب و انرژی این کشور در حالی به مقامات ایرانی اطمینان داده که حتی یک قطره آب به سمت گودزره نرود که دریچه های بند کمال خان گنجایش عبور یک هشتم سیلاب‌های هیرمند را دارد و طبق طراحی سامانه انحرافی این بند، سیلاب ها در مسیر طبیعی رودخانه هیرمند جریان پیدا نخواهد کرد و به سمت بیابان لم یزرع گودزره منحرف می شود.
طبق گفته منابع محلی هم اکنون سیلابی حدود ۱۰۰۰ متر مکعب بر ثانیه در رودخانه هیرمند جریان دارد که پیش بینی می شود که حجم آن طی روزهای آینده افزایش یابد، اما از این مقدار صرفا ۲۶۰ متر مکعب بر ثانیه از دریچه های بند کمال‌خان عبور می کند و مابقی در حال منحرف شدن به سمت گودزره است.
در دوره جمهوریت بند کمال‌خان با اهداف واهی و غیرکارشناسی تولید برق، توسعه کشاورزی و هدف غیر علمی و بلند پروازانه احیای ۴۹ هزار هکتار از اراضی گودزره احداث شد، اما در واقع در راستای سیاست های آمریکا برای افزایش میزان تنش آبی منطقه سیستان و فشار سیاسی بر جمهوری اسلامی به بهره‌برداری رسید.
پس از تسلط طالبان بر افغانستان به رغم اعطای امتیازات سیاسی و اقتصادی از جانب ایران مانند تامین کالاهای اساسی، در اختیار قرار دادن راه دسترسی، واگذاری سفارت افغانستان در تهران به آن ها، سرمایه گذاری های ایران در آن کشور و … اما افغانستان هیچ‌گام عملی برای اصلاح سامانه انحرافی بند کمال خان برنداشته و در یکی از جلسات با طرف ایرانی عنوان کرده که بند کمال خان یک پروزه زیربنایی است و با اصلاح آن موافقت نکرده است.
افغانستان به جز چین با تمامی کشورهای همسایه اش تنش آبی و سیاسی دارد و در حال تکمیل سازه های آبی متعدد در حوضه های آبریز مشترک با این کشورهاست. برای دسترسی به آب های آزاد و تامین کالا های اساسی اش به ایران و پاکستان و برای تامین انرژی به ایران و تاجیکستان وابسته است. با توجه به افزایش سطح تنش ها میان پاکستان و افغانستان به دلیل تقویت تی تی پی از جانب طالبان افغانستان و عدم مقابه با این گروه تروریستی و خط دیورند، تبادلات اقتصادی میان این دو کشور نزدیک به صفر است و مدام اخبار بسته شدن گذرگاه تورخم رسانه ای می شود.
ایران و کریدور بندر چابهار_ پایانه میلک بهترین گزینه برای تامین کالاهای اساسی افغانستان است، به همین خاطر شاهد انعقاد معاهده سه جانبه ایران، هند و افغانستان در دوره ریاست جمهوری اشرف غنی بودیم. متاسفانه در آن معاهده برای دریافت حقابه هیرمند و تالاب بین المللی هامون تضمینی دریافت نشد، به نظر می رسد که دولت سیزدهم در حال تکرار یک تجربه تلخ است، باید دکترین سیاسی و اقتصادی برای بقای سیستان، مراودات تجاری و سیاسی ایران و افغانستان با آورد رودخانه هیرمند و حتی هریرود تنظیم شود.
مطالب مرتبط:
عمق استراتژیک ایران در افغانستان در حال از بین رفتن!
احتمال تحویل سفارت افغانستان در تهران به طالبان؛ اخذ تضمین برای واگذاری حقابه هیرمند و انعقاد معاهده برای فراه رود و هریرود ضرورت دارد
ایجاد بی نظمی در بازار سوخت، برای متعهد ساختن طالبان/ جایگزینی پاکستان به جای افغان ها، در مبادلات اقتصادی/ باز پس گیری سفارت افغانستان در تهران از طالبان
عدم مطالعه معاهده دلتا؛ مرگ سیستان و چاه نیمه ها
