بحران آب سیستان دیگر صرفاً یک معضل محلی نیست؛ این بحران به جنگ خاموش آبی تبدیل شده است که در آن طالبان با نقض معاهده ۱۳۵۱، حق آبه ایران از رودخانه هیرمند را قطع کرده و در عین حال با روایت‌سازی هوشمندانه، توانسته است خود را در جایگاه محق نشان دهد. اما آنچه در این معادله پیچیده بیش از همه به چشم می‌آید، ناکامی فاحش دستگاه‌های مسئول ایران در تولید روایت رقیب و انتقال واقعیت‌های تلخ سیستان به افکار عمومی جهانی است.

سیستان‌وبلوچستان که روزگاری انبار غله ایران و گستره‌ای آبی پر از ماهی و پرنده مهاجر بود، امروز به دشتی‌ ترک‌خورده و بایر تبدیل شده که کانون فراگیر توفان‌های گردوغبار کشور است.

پس از معاهده پاریس و تقسیم شدن سیستان به دو بخش سیستان داخلی و خارجی، شاهد کشیده شدن یک مرزی سیاسی در امتداد رودخانه هیرمند و پریان مشترک بودیم؛ ساکنان دو سوی مرز تا پیش از احداث دیوار امنیتی، مراودات اقتصادی، اجتماعی و ... بسیار زیادی داشتند، در این میان مناقشه آبی هیرمند با توجه به زیاده خواهی دولت‌های مرکزی، موجب درگیری و اختلاف می‌شد. 

نماینده سیستان در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: ‏در نشست صبح ۲۹مین کمیته مشترک آب هلمند، کمیساریای ایران با استناد به داده‌ها و شاخص‌های معتبر بین‌المللی ترسال بودن سال آبی ۱۴۰۲-۱۴۰۳ را اثبات کرد، اما طرف افغانستانی با تکیه بر داده‌های ایستگاه دهراود—که مورد تأیید ایران نیست—سال را غیرنرمال می داند.

معاهده آب هیرمند بین ایران و افغانستان در سال 1351 (1973 میلادی) امضا شد که بر اساس آن، افغانستان موظف است سالانه 820 میلیون متر مکعب آب را به ایران تحویل دهد. این معاهده مهمترین سند حقوقی بین‌المللی در خصوص تقسیم آب هیرمند است و مبنای حقوقی مطالبات ایران محسوب می‌شود.

در روزگاری که خشکسالی چون زخمی کهنه بر پیکر سیستان نشسته است، اکنون آب‌های خروشان هیرمند از سد کجکی سرریز می‌شود؛ گویی طبیعت خود حکمی دیگر صادر کرده است. آن‌چه سال‌ها از سوی حاکمان افغانستان با بهانه‌ی کمبود آب انکار می‌شد، امروز در قامت سیلابی عظیم، حقیقت را فریاد می‌زند.

ورود سیلاب از کشور افغانستان به ایران از طریق دو مسیر «جاریکه» و «فراه‌رود»، باعث شد تا مقداری آب به بستر خشک پهنه‌های آبی استان سیستان‌ و بلوچستان، همچون مجموعه تالاب‌های بین‌المللی هامون (در این خصوص هامون صابوری) وارد شود. خبر ورود این سیلاب‌ها به تالاب هامون تا حدی خوشایند بود، اگرچه مطلع شدم برادران و خواهران افغانستانی در غرب این کشور به‌دلیل جاری‌شدن سیل متحمل خسارات مالی و جانی شده‌اند که به ایشان تسلیت عرض می‌کنم.

بررسی تصاویر ماهواره‌ Sentinel-2 توسط مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران حاکی از آن است که طی دوره 20 روزه از 22 دی تا 12 بهمن 1403، جریان قابل توجهی در رودخانه هلمند افغانستان جریان یافته است که این جریان در بند کمال‌خان جمع‌آوری و از طریق این بند و مخزن دوم آن به سمت شوره‌زار گودزره منتقل شده است. 

عضو کمیسیون سیاست خارجی و امنیت ملی مجلس شورای اسلامی در خصوص حقابه هیرمند گفت: «مادامی که کشور‌های همسایه ما از دریچه ابرقدرت آمریکا به ما نگاه می‌کنند، این مشکلات را خواهیم داشت. ما با ژاندارم جهان درگیریم و می‌خواهیم ابهت ایالات متحده را بشکنیم. همسایه‌های ما نیز از این شرایط سوء استفاده کرده و تلاش می‌کنند حق ما را ندهند. ما هم باید تلاش کنیم حقمان را بگیریم. حق گرفتنی است؛ دادنی نیست.

دیپلماسی ناکارآمد آب، شرق کشور را با بحران‌های جدی ناشی از سدسازی‌های افغانستان بر روی رودخانه‌های مشترک مواجه می‌کند، سدهای افغانستان بر رودخانه‌های مرزی، هریرود و هیرمند را از جریان طبیعی محروم کرده‌اند؛ کاهش شدید آورد آب این رودخانه به سد دوستی، تأمین آب شرب خراسان‌رضوی را با بحران جدی مواجه می‌کند.