با این وجود و اذعان به این نکته مهم که برخی اقدامات به اقتضای زمان و تحت شرایط خاص آن مقطع تصمیم گیری و با نیت مثبت اجرا شد، حفر کانالی در دل هامون سابوری اقدامی شتاب زده و بدون پشتوانه مطالعه کارشناسی بود. در این نوشته بر آن نیستیم که عواقب این اقدام در جبهه تعاملی با افغانستان را مورد بحث قرار دهیم ، بلکه از منظری دیگر به طور موجز به آن می پردازیم.
هدف دست اندرکارن طرح از احداث کانالی با طول بیش از ۲۰ کیلومتر و پخش خاک آن در بستر تالاب (که تابستان سختی را برای مردم سیستان رقم زد)، ذخیره بیش از ۲۰ میلیون مترمکعب آب در گودال پشت ادیمی و انتقال آن به تصفیه خانه زهک برای تامین بخشی از آب شرب مردم بیان شد. انتقالی که با ورود آب هیرمند در بهار ۱۴۰۳ به چاه نیمه ها، هرگز صورت نگرفت و در عوض حجم آب قابل توجهی در این گودال جمع و سپس تبخیر شد . به دنبال آن در نکوهش این اقدام سخن های فراوان گفته شد و تصور عمومی این بود که در آینده اقدامی برای آبگیری این گودال صورت نگیرد. اما اکنون در اسفند ۱۴۰۳ شاهد تداوم مسیر سال آبی گذشته هستیم . ذکر نکات ذیل ضروری و حائز اهمیت است:
۱- هم اکنون ذخیره آب چاه نیمه های یک و سه بیش از ۲۰۰ میلیون مترمکعب است و گمان می رود با تداوم جریان آب ورودی از طریق جاریکه بر این میزان افزوده هم شود و متعاقبا در سال های آتی نیز این احتمال وجود دارد. بنابراین، دیگر آن اضطرار ، اضطراب و فشار دو سال قبل منتفی شده و انتقال آب ۲۰ میلیون مترمکعبی از پشت ادیمی به زهک با هزینه بسیار فراوان دیگر محای از اعراب ندارد.
۲- آورد فراه رود به طور کامل سهم تالاب بین المللی هامون است. اگر ما دغدغه احداث سد بخش آباد را داریم، از سویی دیگر نباید خود مانع آبگیری سابوری ولو به طور مقطعی و جزئی شویم. در راستای کاهش و حذف کانون های گرد و غبار، بهترین و کاراترین روش، پخش آب در بستر تالاب است که هیچ گزینه دیگری را نمی توان جایگزین آن نمود. به همین دلیل فراه رود تامین کننده هوای سیستان است همانند هیرمند که تامین کننده آب سیستان است.
۳- گفته می شود حجم حدود ۲۰ میلیون مترمکعب تاثیری در حذف کانون های گرد و غبار ندارد. در حالی که نه تنها حتی پوشش آبی بسیار ناچیز موجب تثبیت خاک می‌شود، بلکه خیس شدن بستر به تنهایی نیز تاثیر مثبت در جهت تثیبیت خاک به همراه دارد. مضاف بر آن، پخش این حجم آب در عمق ۲۰ سانتیمتر موجب آبگیری ۱۰ هزار هکتار و در عمق نصف آن ، سطحی دو برابر و به همین ترتیب … را در بر دارد. کافی است هزینه و کارایی تثبیت خاک در سطحی به وسعت ۱۰ تا ۲۰ هزار هکتار به روش های مشهور و معروف مالچ پاشی و درختکاری مدنظر قرار گیرد تا اهمیت آبگیری چنین سطحی روشن شود.
۴- نظر به اینکه متولی تالاب، اداره کل محیط زیست و متولی تامین آب شرب، وزارت محترم نیرو می‌باشد، لازم است دستگاه های زیربط دلایل و ضرورت ذخیره آب در گودال ادیمی را جهت تنویر افکار عمومی ارائه نمایند.
بنابراین، هم اکنون و تا فرصت از دست نرفته بهترین اقدام ، کمک به پخش آب در بستر تالاب بین المللی هامون به صورت طبیعی می باشد. اعتقاد و ایمان کامل بر این مطلب داریم که انتقال و ذخیره آب در گودال ادیمی نه تنها هیچ فایده ای برای منطقه ندارد، بلکه با محروم کردن مردم از مواهب آبگیری بخش هایی از تالاب، تابستانی با طوفان های گرد و غبار بسیار شدیدتری را برای آنها رقم خواهد زد.
عبدالعلی راهداری
عضو هئیت علمی پژوهشکده تالاب بین المللی هامون
