«محمد علی مهتدی» تحلیل گر و پژوهشگر مسائل خاورمیانه و دیپلمات سابق وزارت امور خارجه در پاسخ به این پرسش که با توجه به اینکه طرف افغانی همواره اعلام کرده ما به معاهده ۱۳۵۱ پایبند هستیم، منتها در دو سال گذشته به معاهده عمل نکردند و سیلاب به شوره زار گودزره هدایت شده است. در چنین شرایطی ایران میبایست چه راهی برای دریافت حقابه پیش بگیرد، عنوان کرد: من فکر می کنم دوستان مذاکره کننده ما درست مذاکره نمی کنند. میز مذاکره مثل بازی شطرنج است. شما مهره هایی دارید و طرف هم مهره هایی. شما یک مهره به او می دهید و یک مهره می گیرید. مذاکره با لبخند و این تن بمیرد و خواهش می کنم، درست نمی شود. مسئله منافع است. مذاکره کننده ما متوجه عوامل فشار ما نیست. با در دست داشتن اهرم های فشار بر سر میز مذاکره نمی رود، بنابراین این‌گونه نمی شود چیزی گرفت. من معتقدم دولتمردان ما به اهمیت موضوع قطع آب سیستان پی ببرند، این یک مسئله استراتژیک است، مسئله امنیت است. خشکسالی و مهاجرت مردم سیستان ضربه بزرگی به امنیت کشور خواهد زد. وقتی این مسئله را درک نکرده اند مذاکره کننده هم با برگه های فشار و برنده سر میز مذاکره نمی رود. این مسئله ما و افغانستان نیست بلکه توطئه اسرائیل و آمریکاست. در جنگ آب در منطقه اثر انگشت رژیم صهیونیستی و آمریکا را می بینم، در مذاکره با افغانستان میبایست گزینه عملیات نظامی رو میز باشد. بدون این گزینه نمی توان کاری کرد. مسئله مرگ و زندگی ست منافع کوتاه مدت نیست، بنابراین اگر نشان دهیم در این مسئله جدی هستیم، به طور حتم حقابه خود را می گیریم.
دیار عیار: کمیسیار آب ایران در رابطه با معاهده هیرمند در گذشته مدیرکل رودخانه های مرزی بوده و اکنون سطح کمیسار ارتقا داده و معاون آبفای وزارت نیرو، کمیسار آب ایراندر مسئله هیرمند است، با توجه به اینکه مذاکرات فنی را شاهد هستیم، معاون وزیر می تواند از این اهرم ها برای اخذ حقابه بهره برد یا باید در سطح امور خارجه مطرح شود؟
مهتدی: مسئله خیلی مهمتر از این حرف هاست که گردن وزیر امور خارجه یا نیرو بیندازیم. مسئله ملی ست، شورای عالی امنیت ملی و ریاست جمهور باید آن‌را پیگری کند نه وزیر امور خارجه. وزیر امور خارجه به تنهایی قادر به انجام کاری نیست. چنان‌که وزارت نیرو هم به تنهایی قادر به این کار نیست. وقتی بپذیریم قضیه ملی ست و مربوط به یک استان دورافتاده به اسم سیستان و بلوچستان نیست، مذاکره پشت سرش همه دولت را دارد نه یک مذاکره کننده را. من هیچ امیدی ندارم که با برداشتن وظیفه مذاکره از دوش وزارت خارجه و دادن به وزارت نیرو بتوانیم مسئله را حل کنیم.
دیار عیار: با توجه به اینکه ایران در انزوای بین المللی ست و بخشی از ارز ایران از بازار افغانستان تامین می شود به نظرتان ایران در چنین شرایطی از اهرم های فشار بهره خواهد برد؟
ما ابزارهای مختلف داریم یکی از آن‌ها گزینه نظامی ست که بدان اشاره کردم. همانطور که ما به آب افغانستان نیاز داریم آن‌ها هم به ما نیاز دارند. ما چند میلیون افغانی مهاجر در ایران داریم. افغانستان کشوری ست که به دریا راه ندارد. یکی از راه های ما، در اختیار گذاشتن راه دریایی از طریق بندر چابهار یا بندرعباس به افغانستان است.
دیار عیار: آیا صلاح است که این ابزارها رسانه ای شود؟
مهتدی: اگر رسانه ای شود ممکن است اهمیت خود را از دست بدهد و هنگام مذاکره طرف مقابل راه هایی برای دور زدن آن پیدا کند. وقتی مذاکره کننده پای میز مذاکره می رود امکانات خودش را فاش نمی کند و با دست باز بازی نمی کند. متاسفانه گفت و گو با دولتمردان ما از طریق رسانه ها صورت می گیرد. خیلی وقت ها کسانی از روی دوستی فکر می کنند که اگر راهکاری را در رسانه ارائه بدهیم دولتمردان ما آن‌را می شنوند و متوجه اهمیت آن می شوند، این نقصی ست که ما داخل کشور داریم.
دیار عیار: در معاهده ۱۳۵۱ یکسری راه ها برای حل اختلاف ذکر شده است. آیا می شود آن را از طریق مجامع بین المللی پیگیری و به نتیجه رساند؟
مهتدی: باید پیگیری کرد، اما به نتیجه نمی رسیم. با توجه به اینکه مجامع بین المللی موافق ما نیستند و تمایلی ندارند ما به حقوق مان برسیم، فقط می توانیم با بهرگیری از آن فضای سیاسی و تبلیغاتی راه بیندازیم.
دیار عیار: حتی نهادهای زیست محیطی؟
مهتدی: این می تواند یک عامل کمکی باشد اما به قطع یقین نمی توان گفت نتیجه می دهد.
دیار عیار: بعضی از صاحب نظران اعتقاد دارند مطرح کردن گزینه نظامی با توجه به رویکردهای هیدروپولتیکی افغانستان به صلاح نیست، نظر شما چیست؟
مهتدی: اگر در جایی مثل امنیت ملی این موضوع با دقت بررسی شود و مذاکره کننده قوی داشته باشیم با هوشیاری می تواند حق ما را بگیرد. گاهی ما دستی بلند می کنیم که بزنیم، اما نمی نزنیم. زمان کشتار دیپلمات های ما در مزار شریف ما نیرو در مرز مستقر کردیم. مقداری شعار دادیم و بعد هم عقب نشینی کردیم. وقتی شما مشتی را بلند می کنید طرف باید بداند که امکان فرود آوردن این مشت را دارید تا جدی گرفته شوید. یک حق به لحاظ حقوقی کافی نیست که ما را به مقصد برساند، پشت یک حق باید قدرت باشد. بدون قدرت، حق را نمی شود گرفت و فقط روی کاغذ است. همان زمان احداث سد کمالخان باید ورود می کردیم و صرفا تماشاچی نبودیم. ما همیشه دیر می کنیم. آینده نگری نداریم. زمانی که بحران به اوج می رسد تازه می نشینیم و فکر می کنیم باید چه کرد.
دیار عیار: آیا سخنی باقی مانده؟
مهتدی: من با این شیوه دولتمردان موافق نیستم. ما همیشه عادت کردیم یکسری امتیاز به طرف مقابل دهیم بدون آن‌که چیزی بگیریم آن هم برای نشان دادن حسن نیت. ما طالبان را پذیرفتیم در حالی‌که دنیا آن‌ها رادبه رسمیت نشناختند. ما بدون مقابله آن‌ها را پذیرفتیم. سفارت را به آن‌ها داده ایم و چیزی در قبالش نخواسته ایم فقط برای اینکه بگوییم آدم های خوبی هستیم. ما وقتی ما برگ های برنده را سخاوتمندانه تحویل طرف مقابل می دهیم. نمی شود انتظار داشته باشیم او هم به خاطر انسان دوستی حق مان را بدهد.
مطالب مرتبط:
بررسی موضوع تحویل سفارت افغانستان به طالبان و منازعات مرزی و آبی با افغانستان در گفت‌وگو با کارشناس حقوق بین الملل
تحویل و تحولات داخلی سفارت افغانستان در تهران امری داخلیست/ وزارت خارجه به این موضوع ورود نکرده است
نمایندگان سیستان در زمینه حقابه در دام آدرس های اشتباه نیفتند
از نمایندگان سیستان برای استیضاح وزیر امورخارجه حمایت می کنیم/ کمیساریای آب غیر از دورهم جمع شدن چه اقدام قابل توجهی انجام داده است؟/ مردم باید چطور فریاد بکشند تا مشکل بی آبی سیستان اولویت اول مسئولان باشد؟
