به گزارش پایگاه خبری تحلیلی دیار عیار به نقل از عصرهامون؛ زخم های خشکسالی هر سال در جنوب شرق کشور عمیق تر می شود، این وضعیت در سیستان و بلوچستان به عنوان پهناورترین استان ایران که منابع تامین آب آن پایدار نیست، مدت هاست شکل بحرانی به خود گرفته، به گونه ای که زنگ بحران کم آبی در بسیاری نقاط این خطه به صدا در آمده است.
در حالی شاهد این وضعیت هستیم که سیستان و بلوچستان در جوار اقیانوس واقع شده و طرح انتقال آب از دریای عمان می تواند بهترین و موثرترین گزینه برای تامین آب پایدار در این خطه پهناور و نجات آن از تنش آبی باشد.
طرحی که سال هاست از آن سخن گفته می شود، اما در عمل اقدامی برای اجرای این طرح صورت نگرفته است، البته با روی کار آمدن دولت سیزدهم و عزم راسخ مسئولان امر بیش از پیش زمزمه های انتقال آب از دریای عمان به گوش می رسد، خبرهایی که در صورت تحقق می تواند امید آفرین باشد.
سیستان و بلوچستان در رده کم‌تراکم‌ترین استان‌های کشور
علیرضا قاسمی، مدیرعامل آب و فاضلاب سیستان و بلوچستان در این باره به خبرنگار ما گفت: سیستان و بلوچستان در جنوب شرق ایران با دربرگرفتن ۱۱.۴ درصد وسعت کشور و در گستره‌ای برابر ۱۸۷ هزار و ۵۰۲ کیلومتر مربع، علاوه بر اینکه پهناورترین استان کشور است، بلکه با تراکم جمعیتی ۱۶ نفر در کیلومتر مربع در رده کم‌تراکم‌ترین استان‌های کشور قرار دارد.
وی افزود: جمعیت کل این استان حدود ۳ میلیون نفر است که از این تعداد ۱.۶ میلیون نفر در شهرها و ۱.۴ میلیون نفر در روستاها زندگی می کنند، در واقع ۴۹ درصد جمعیت استان در روستاها ساکن هستند.
شاخص بهره‌مندی روستاها از آب پایدار ۷۱.۵ درصد است
این مقام مسئول بیان کرد: بر اساس سرشماری سال ۹۵ این استان دارای ۵ هزار و ۵۹۴ روستا و ۵۱ شهر است که ۹۷ درصد جمعیت شهری تحت پوشش خدمات آبرسانی قرار دارد و شاخص بهره‌مندی روستاها از نعمت آب شرب بهداشتی و پایدار ۷۱.۵ درصد است.
وی ادامه داد: منطقه سیستان که در گروه اقلیم بیابانی قرار گرفته و بارش کمتر از ۶۵ میلیمتر را در سال دریافت می‌کند، برآمده از آبرفت‌های رودخانه هیرمند به عنوان تنها شریان حیاتی منطقه بوده و جنوب استان دارای طبیعت کوهستانی است که در مجاورت با دریای عمان و بهره‌گیری از بادهای موسمی اقلیم متفاوتی دارد.
آب‌های محقر زیرزمینی؛ تنها منابع تأمین آب
قاسمی اضافه کرد: با توجه به پایین بودن نزولات جوی و عدم وجود منابع برفی کوهستانی، اکثر جریانات رودخانه‌ای در این خطه موقتی و فصلی بوده و بدون کمترین فرصت نفوذ به صورت روان‌آب از حوزه دسترس خارج می شود، بنابراین در بخش وسیعی از استان آب‌های محقر زیرزمینی، تنها منابع تأمین آب محسوب می‌شود.
وی با بیان اینکه وضعیت منابع آبی به دلیل کاهش نزولات آسمانی و برداشت‌های بی‌رویه در اغلب نقاط جمعیتی کشور مطلوب نیست، اذعان کرد: اما شرایط جنوب شرق کشور با توجه به موقعیت جغرافیایی و اقلیمی این خطه به مراتب بحرانی تر است.
مدیرعامل آب و فاضلاب سیستان و بلوچستان افزود: ۴۸ درصد برداشت های آب برای شهرها و روستاها وابسته به منابع زیرزمینی است، ۳۸ درصد برداشت های آب وابسته به آب های سطحی عمده آن به هیرمند و آب های مرزی بر می گردد و ۱۴ درصد از طریق آب شیرین‌کن از دریا و آب های زیرزمینی لب شور تأمین می شود.
وی گفت: استانی که از حیث منابع آبی فقیرترین استان کشور است، با چالش‌های بسیاری برای تأمین آب پایدار روبه‌رو شده، به طوری که بسیاری از روستاها دارای شبکه است، اما در فصول گرم سال و با کاهش بارندگی‌های سالانه دچار تنش آبی می‌شوند.
وابستگی شدید شمال استان به حوزه های آبریز خارج از مرز
قاسمی با اشاره به مشکلات تأمین آب در این استان پهناور، تصریح کرد: وابستگی شدید منابع آب سطحی شمال استان به حوزه های آبریز خارج از مرز، کاهش کمی و کیفی منابع آب به دلیل کاهش بارندگی، افزایش هزینه خدمات به دلیل وسعت استان، پراکندگی کانون های جمعیتی و هزینه تامین مواد اولیه و تجهیزات، عدم تخصیص منابع مالی مناسب جهت اجرای طرحهای فاضلاب و استفاده مجدد از پساب و استفاده غیر مجاز از سفره های آب زیر زمینی توسط کشاورزان از جمله چالش های این استان محسوب می شود.
وی افزود: فرسودگی منابع تولید، انتقال و شبکه های توزیع در سطح شهر و روستاهای استان، افزایش روز افزون درخواست ها برای آبرسانی سیار بدلیل خشک شدن منابع آب روستایی بر اثر خشکسالی های متمادی، بالا بودن سنگ بستر در جنوب استان ، عدم وجود آبرفت مناسب و وابستگی شدید منابع به نزولات جوی، فرسودگی شدید تاسیسات آبرسانی در سطح روستاها و بیلان منفی دشت‌های مرکزی استان از دیگر چالش‌هایی بوده که بخش اعظم و مهم آن به خاطر خشکسالی فراگیر و فقر منابع آبی در این استان است.
این مقام مسئول گفت: در منطقه سیستان، طرح آبرسانی به ۸۰۰ روستا اولین پروژه آبرسانی در کشور بود که در سال ۷۶ به بهره‌برداری رسید، در زمان شروع بهره‌برداری طرح، هیرمند از رودخانه‌های پرآب کشور بود، و این مجتمع برای مصرف شرب طراحی شده بود.
آثار خشکسالی چند سال اخیر و بی‌آبی سیستان
وی افزود: خشکسالی چند سال اخیر و بی‌آبی سیستان باعث شد که دام عشایر و حتی کشاورزی ساکنان در روستاها به این طرح تحمیل شود و از سوی دیگر پایین بودن سرانه آب آشامیدنی که مبنای طراحی اولیه شبکه بوده است.
به گفته قاسمی، افزایش تعداد روستاها از ۸۰۰ به ۹۴۵ روستا و افزایش مصرف ناشی از گرمای هوا باعث شد تا تعدادی از روستاها در مناطق شمالی هیرمند، بخشی از هامون، نیمروز و زابل در فصول گرم سال با افت فشار مواجه شوند و این طرح پاسخگوی نیاز همه مردم نباشد.
وی با بیان اینکه در شرایط فعلی همه روستاهای سیستان دارای شبکه آب شرب هستند، اذعان کرد: اما با توجه به مصارف بالا، برداشت سه برابری آب از شبکه و پایین بودن مبانی اولیه طراحی باید شبکه‌ها در بعضی از روستاها که دچار افت فشار هستند، اصلاح شود.
مدیرعامل آبفا اظهار کرد: آب رودخانه هیرمند توسط کانالی به گودال‌های طبیعی بزرگی به نام “چاه نیمه” هدایت می شود، این منبع آبی علاوه بر سیستان، آب شهر زاهدان را نیز تأمین می‌کند. منبعی که وضعیت آن به آب‌های سطحی ناشی از سیلاب‌ها و دریافت حق‌آبه ایران از افغانستان که در سال ۱۳۵۱ بین دو کشور به میزان ۸۲۰ میلیون متر مکعب در سال توافق شد بستگی دارد. پیمانی که با بدعهدی افغانستان شکسته شد و در حال حاضر وضعیت چاه نیمه های استان مناسب نیست، بنابراین لازم است اقدامات فوری در این زمینه انجام شود.
وابستگی زاهدان به هیرمند و منابع زیر زمینی
وی گفت: زاهدان به عنوان مرکز استان، بخشی از منابع تأمین آب شرب آن از سیستان و بخشی نیز از منابع آب زیرزمینی، از طریق چاه‌های سطح شهر پس از شیرین‌سازی تأمین می‌شود. در محدوده تفتان و شهر خاش کیفیت منابع تأمین آب وضعیت مطلوبی نداشته و به واسطه نوع خاک و بستر آبرفتی منطقه آب اسیدی بوده و عملاً آبرسانی به شهر خاش و اکثر روستاهای حومه از مناطق دیگر که وضعیت مناسب‌تری دارند تأمین می‌شود که آن هم از لحاظ کمیت هرساله افت می‌کند.
قاسمی با اشاره به اینکه در محدوده شرق استان با عنوان سراوان بزرگ، دشت‌های آبرفتی شرایط مناسبی ندارند و بیشتر آن‌ها رو به بحرانی شدن می‌روند، افزود: با این شرایط منابع تأمین آب هر ساله نیازمند ادامه حفاری و یا جابه‌جایی است، همچنین با توجه به کوهستانی بودن بخش اعظمی از این مناطق به ویژه در مناطق بم‌پشت و سیرکان، جالق، آشار، هیدوچ و مهرستان هرگونه برداشت آب وابستگی شدید به میزان بارندگی سالانه دارد.
وی با اشاره به وضعیت میانه استان که درواقع شهر ایرانشهر، بمپور یا حتی دلگان را شامل می‌شود، تصریح کرد: این منطقه به نسبت نقاط دیگر از لحاظ پتانسیل منابع آب زیرزمینی شرایط بهتری دارد و همه برداشت‌ها از سفره‌های زیرزمینی تأمین می‌شود. اما با توجه به برداشت‌های بیش از اندازه آب در بخش کشاورزی که به صورت سنتی صورت می گیرد، در این مناطق کیفیت و کمیت آب به شدت به سوی بحرانی شدن پیش می‌رود.
وابستگی به بارش های سالیانه
این مقام مسئول افزود: در مناطق سرباز، راسک، قصرقند، نیکشهر و فنوج نیز هیچ‌گونه سفره آب زیرزمینی وجود ندارد و اکثر برداشت‌های آب شرب درشهرها و روستاها از بستر آبرفتی رودخانه‌هاست که وابستگی کاملاً مستقیم به میزان بارندگی سالانه دارد و چنانچه ظرف مدت یک سال بارندگی وجود نداشته باشد، همه مناطق دچار بحران می‌شود.
وی گفت: هرچند که در بیشتر مناطق تنش آبی وجود دارد اما در حال حاضر مرکز دو شهرستان چابهار و کنارک در جنوب استان با استفاده از سیستم نمک‌زدایی و از طریق شیرین سازی آب دریا، تأمین آب صورت می‌پذیرد.
قاسمی افزود: در نقاط روستایی شهرستان‌های چابهار، کنارک و شهرستان تازه تأسیس دشتیاری با توجه به احداث سدهای بزرگی همچون زیردان، پیشین و کهیر برای تأمین آب شرب پایدار برنامه‌ریزی شده خطوط انتقال به منظور آبرسانی از این سدها برای نقاط پایین دست اجرا شود، به طور مثال در حال حاضر کلیه روستاهای پلان و تعدادی از روستاهای بخش تلنگ و پیرسهراب از آب زیردان تأمین آب شده‌اند که ۲۷۰ روستا را شامل می شود.
تامین آب از دریا موثرترین گزینه پایان تنش آبی
وی اظهار کرد: شرایط ویژه استان ایجاب می کند، موضوع تأمین آب شرب از دریا به عنوان یک ضرورت برای جبران بخشی از کمبود آب شرب استان با اولویت بالا در برنامه اجرایی دولت قرار گیرد، هرچند هزینه تمام شده شیرین سازی به عنوان یک طرح بالاست ولی در سیستان و بلوچستان که هیچ گونه منبع تأمین آب درون حوزه ای وجود ندارد به عنوان موثرترین گزینه پیش روست.
ضرورت سرمایه‌گذاری در انتقال آب دریای عمان
حسین مدرس خیابانی، استاندار سیستان و بلوچستان در این باره گفت: سرمایه‌گذاری در شیرین‌سازی و انتقال آب دریای عمان به نقاط شهری و روستایی و تامین آب آشامیدنی، کشاورزی و صنعت لازمه توسعه این استان پهناور و کم آب است.
وی از آب‌های اقیانوسی به عنوان تنها راه تامین آب پایدار یاد کرد و افزود: اقداماتی در سال‌های گذشته برای انتقال آب دریا انجام شده که نیاز ضروری است از طرق مختلف و تخصیص اعتبارات لازم به‌صورت جدی عملیاتی شود.
به گفته این مقام مسئول، خط مستقیم انتقال آب از دریا ۱۲۰ هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد که تخصیص این مبلغ باید تسریع و مشکل کم‌آبی سیستان و بلوچستان برای همیشه مرتفع شود.
