دستگاه دیپلماسی ایران برای مقابله با سدسازی‌های افغانستان و رویکردهای هیدروپلیتیکی این کشور ابزارهای متعدد اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، امنیتی و حقوقی در اختیار دارد که به دلیل عدم تعریف درست استراتژی افغانستان و ضعف دفتر رودخانه‌های مرزی طی بیش از یک دهه اخیر، علی رغم ابزارهای فوق؛ سدهای افغانستان یکی پس از دیگری به بهره‌برداری می‌رسند و دستگاه دیپلماسی صرفا نظاره گر است و به یک یادداشت اعتراضی و سخنرانی سخنگوی وزارت امور خارجه بسنده کرده است.

پیش از پرداختن به اصل فاجعه در "قریودال"، کمی به عقب برمی‌گردیم، در دوره‌های مختلف تاریخی، داستان‌های زیادی از قتل و کشتار هزاره‌ها در مسیر هرات_هزارستان، نقل و روایت شده است. از پوست صدها کربلایی و زوار، چروغ‌ها(کفشی که از پوست حیوانات درست می‌کردند)ساخته شد. در آن فضای خشونت و وحشت نه رسانه‌ای بود و نه اینترنتی. اما داستان این نوع جنایت‌های غم انگیز، سینه به سینه در دِه و روستاها نقل می‌شد، که خیلی‌ها حتما شنیده‌اند و در خاطره دارند.

به دلیل دستخوش تغییر قرار گرفتن تمامیت ارضی ایران در تاریخ معاصر به دلیل قراردادهای بین المللی و ضعف اقتصادی و نظامی حکومت ها در برابر کشورهای صنعتی و همچنین وجود جمعیت غالب شیعه در کشور، ایران را در شرایطی قرار داده تا در کشورهای همسایه اش عمق استراتژیک قومی و مذهبی داشته باشد. محور این یادداشت بررسی ظرفیت و شرایط عمق استراتژیک ایران در افغانستان و پاکستان است. 

در تاریخ معاصر ایران به دلیل نیاز کشورهای غربی به منابع شرق برای توسعه و کسب ثروت و در دسترس داشتن منابع مادی از قبیل تکنولوژی، ارتش مدرن و ... به استعمار سرزمین های شرقی دست می‌زدند، گاه برای حفظ مستعمرات ترکیب ژئوپلیتیک کشورها را دستخوش تغییر می دادند، در این میان بی کفایتی حاکمان سرزمین و ضعف نظامی کشورها نیز مزید بر علت می شد. تجزیه ایران موجب شد که بسیاری از اتباع ایرانی در چهار گوشه ایران از مام میهن جدا شوند و اکنون در یک جغرافیای سیاسی جدید مشغول زیستن هستند.

پنجشنبه هفته گذشته شش نیروی مرزبان ایرانی از طرف نیروهای طالبان در جنوب شرق کشور بازداشت شدند که ساعاتی بعد با انجام اقدامات لازم آزاد شدند. اگرچه وقوع این‌دست اتفاقات در مناسبات مرزی امری طبیعی به نظر می‌رسد، اما روند تحولات و تنش‌های مرزی ایران و افغانستان پس از روی کار آمدن طالبان، یک روند صعودی و فزاینده را نشان می‌دهد؛ اتفاقی که می‌تواند از جنبه‌های مهم و به‌ویژه امنیت ملی محل تمرکز و توجه باشد. از ‌این‌رو در گفت‌وگو با عبدالمحمد طاهری جنبه‌های این اقدام و در کل مناسبات مرزی ایران و افغانستان در دوره حکومت طالبان را به شکل دقیق‌تر مورد کنکاش قرار گرفته است. آنچه در ادامه می‌خوانید، ماحصل گپ‌و‌گفت با اولین مستشار و رایزن فرهنگی وزارت امور خارجه ایران در وزارت معارف افغانستان است که در کارنامه دیپلماتیک خود علاوه بر کارداری ایران، سابقه مشاور سیاسی برخی چهره‌های افغانستان نظیر محمد حنیف اتمر، وزیر امور خارجه سابق افغانستان را هم دارد.

با تداوم کشتار شیعیان هزاره در ولایت ارزگان افغانستان، واکنش ها به آنچه که «کشتار سیستماتیک» هزاره ها در این ولایت خوانده می شود، افزایش یافته است.

آب مازاد بر نیاز حوضه های آبریز افغانستان که به کشورهای همسایه این کشور می ریزد، باعث شده که حاکمان افغانستان از آب به عنوان یک ابزار اقتصادی و سیاسی بهره برند، بنابراین کنترل آب های سطحی این کشور مهم ترین اصل در سیاست گذاری آبی افغانستان به شمار می‌رود.

یک دیپلمات سابق ایران در افغانستان، معتقد است که اتفاقاتی که در سال‌های اخیر در افغانستان و همینطور سیل مهاجران آن کشور به‌ویژه جمعیت به قول او «پشتونیست» افتاده است، «بخشی از قطعاتِ طرح، نقشه و برنامه‌ی مشترک اندیشه ورزان «طالبان» افغانستانی و پاکستانی است بدون سر و صدا از روی «کاغذ» به اجرای «میدانی» رسیده است.

تاسوعای حسینی توسط سیستانی های سیستان شرقی در ولایت های نیمروز و فراه در حالی برگزار می شود که یکی از اهداف هیات حاکمه افغانستان از انحراف رودخانه هیرمند به سمت گودزره و احداث سد بخش‌آباد، احیای ۴۹ هزار هکتار از اراضی گودزره و گسترش و پراکنش پشتون ها در ولایت های غربی افغانستان به ویژه ولایت نیمروز محسوب می‌شود.

سیاست های آبی و سدسازی های افغانستان با دو هدف ابزار قرار دادن آب در حوزه سیاسی و مهندسی اجتماعی صورت می گیرد که در میان مدت علاوه بر به مخاطره انداختن امنیت آبی شرق ایران، خالی شدن منطقه از سکنه و اسکان گروه های قومی ضد ایران را به دنبال دارد.