دیار عیار، به زبان ساده، کارایی یعنی انجام درست یک کار و اثربخشی یعنی انجام یک کار درست. بین این دو تفاوت قابل ملاحظه ای وجود دارد. در محیط اداری خیلی از ما، ساعتهای طولانی را صرف انجام دقیق و صحیح کارهای مختلفی میکنیم. بعنوان مثال، بصورت منظم و سروقت در یک جلسه شرکت میکنیم. کاملا خود را درگیر دستور کار میکنیم و در مباحث شرکت میکنیم و کلی انرژی صرف میکنیم. به این میگویند کارایی. اما اگر کل آن جلسه و دستور کار و موضوعات مطروحه در مورد امری بیفایده یا نشدنی باشد چه؟ در این شرایط ما کاری با کارایی بالا اما بدون اثربخشی انجام داده ایم و بقول معروف آب در هاون کوبیده ایم. کارایی مفهومی است که با آموزش و تکرار دست یافتنی است اما اثربخشی، نیاز به آگاهی و تجربه دارد. خیلی از مواقع فرد از عدم اثربخشی کار خود آگاه نیست و بقولی در جهل مرکب سیر میکند.
اما موضوع این متن نه مدیریتی است و نه مربوط به حوزه اداری بلکه در مورد زندگی شخصی، خانوادگی و اجتماعی ماست. در این حوزه ها بهترین مفهوم مرتبط، واژه غفلت است. شاید بتوان غفلت را با همین واژه اثربخشی مشابه دانست. چه بسیار مواقعی که فرد احساس میکند کاری را بدرستی انجام میدهد، غافل از اینکه اصل آن کار بیهوده است. آدمی در طول روز دهها فکر و اقدام انجام میدهد. وارد جزئیات میشود، جروبحث میکند، تصمیم میگیرد و سراخر… کافیست اندکی از فضای دور و بر خارج شویم و بقول معروف از کمی بالاتر به قضایا بنگریم. اینهمه هیاهو بر سر هیچ. این همه خوشی و ناراحتی و کینه و عداوت بدون اندک فایده.
مولوی تمثیل گوی بزرگ پارسی این پدیده را به زیبا ترین شکل ممکن توصیف کرده است:
عقده را بگشاده گیر ای منتهی
عقده سخت است بر کیسه تهی
در گشاد عقده ها گشتی تو پیر
عقده چندی دگر بگشاده گیر
فردی را تصور کنید که با رنج و کوشش مدام در حال باز کردن گره های دشواری است که بر سر کیسه ای زده شده است. تلاش و تلاش و تلاش و بالاخره گره ها باز میشوند اما تازه متوجه میشود که کیسه، تهی از هر چیزی است، تمام عمر انسان در باز کردن چنین گره هایی تلف میشود، غفلت به معنای واقعی کلمه.
اگر خواسته باشیم واژه ای در برابر غفلت قرار دهیم، چیزی نیست جز آگاهی. نعمتی بی بدیل که تنها نصیب انسانهای باهوش و کارآمد میشود که معنی اصیل زندگی را دریافته اند و وقت خود را به بطالت هدر نمیدهند.
متن را با مفاهیم مدیریتی آغاز کردیم و با آن هم به پایان می رسانیم. با دانستن دو مفهوم کارایی و اثربخشی، این موضوع به ذهن متبادر میشود که بهترین حالت ممکن اینست که آدمی کار درستی را با بهره مندی از آگاهی و تجربه انتخاب کند و سپس آن کار را به بهترین شکل ممکن انجام میشود. به این حالت مطلوب، بهره وری گویند.
نویسنده: مهدی زنگنه بایگی
